دیوارهای آجری

آجر یکی از پرمصرفترین و قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده قرار گرفته است . قدمت مصرف آجر در ایران به چند هزار سال بالغ می شود و هم اکنون نیز پر مصرف ترین مصالح ساختمانی در کشور است .آجر میتواند تقریبا” در همه مناطق و شرایط اقلیمی مصرف کرد . مصرف اجر نه فقط در ایران رایج است همچنان رونق خود را حفظ کرده است .بلکه د راکثر کشورها جهان نیز یکی از پر مصرفترین مصالح ساختمانی است .آجر را به اشکال و ابعاد مختلف به صورت توپر یا تو خالی می سازند .آجرهای توپر را معمولا برای ساختن دیوارهای باربر ، حمال و آجرهای توخالی و یا مجوف را برای دیوارهای که در ساختمانهای اسکلت فلزی و یا بتنی ساخته می شوند به کار میبرند .

در ساختن دیوارهای آجری اصلاحاتی موجود است که به پاره ای از آنها در زیر اشاره می کنیم :

شاقول کردن :

شاقول وسیله ایست ساده که از وزنه ای مخروطی شکل معمولا از جنس برنج یا فولاد که به انتهای ریسمانی وصل شده تشکیل شده است . ازآنجایکه شاقول در حالتی که بطور آزاد آویزان باشد امتداد قائم را نشان می دهد آن را برای کنترل قائم بودن دیوارها بخصوص در گوشه و شیبها استفاده می شود .غیر از کنترل دیوارها از شاقول برای مواردی دیگر نیز نظیر نصب چارچوب ها و پنجره ها و شمشه گیری اندودها و قالب بندی ستونهای بتنی و نصب ستونهای فلزی نیز استفاده می شود گاهی بجای شاقل برای کارهای فوق از ترازو یا شمشه و تراز نیز استفاده می کنند.

لاریز :

موقعی که طول دیوارها نسبتا زیاد باشد معمولال در گوشه ها و یا در فواصلی در طول دیوار چند ردیف از دیوار را می سازند ، این عمل اصطلاحا لاریز می نامند . با ساختن لاریز امکان تقسیم دیوار به فواصل کوتاه تر میسر شده و لذا ساختن و کنترل آن آسانتر است .

با توجه به اینکه در ساختن لاریز عقب نشینی آجرها در هرردیف برابر4/3یا 2/1طول یک آجر می باشد ارتفاع لاریز محدود بوده و بستگی به فاصله ی دارد که از نقطه لاریز را شروع کرده اند.

هشت و گیر :

در محلی که دوقسمت دیواری باید به یکدیگر وصل شوند لازم است که محل اتصال آنها را طوری بسازیم که اتصال آنها کامل و به اصطلاع بهم قفل و بست شوند . برای این کار انتهای دیوار اول را در محل اتصال را هشت گیر معروف است در می آورند.0

با وجود این چون درزهای قائم در محل اتصال دو دیوار ه علت دشواری پهن کردن ملات در روی آجرها کاملا از ملات پر نمی شود اتصال هشت گیر اتصالی کامل نیست . مزیت هشت و گیر نسبت به لاریز آنست که ارتفاع بهر ادازه باشد می توان آنرا بصورت هشت و گیر در آو.رد .

ریسمانی کردن

درزهای افقی ردیف های آجر باید کاملا بصورت افقی و تراز باشند.زیرا افقی بودن هرزه ملاتها و درزهای افقی علاوه بر استحکام دیوار در زیبایی آن نیز موثر است .

برای آنکه بندها کاملا افقی باشند از ریسمانی که به دو انتهای کار محکم شده است استفاده می کنند .ریسمان را باید طوری بکار ببریم که علاوه بر افقی بودن به اندازه ضخامت یک آجر به اضافه کلفتی ملات از ردیف آجر قبلی بالاتر قرار گرفته و امتداد آن به اندازه 2 تا 3 میلیمتر از لبه کار جلوتر قرار گیرد تا امکان نصب آجرها ی ردیف بعد و کنترل آنه را براحتی صورت گیرد . این عمل را در اصطلاح بنائی ریسمانی کردن کار نامند.

وابند کردن ریسمان:

اگر طول دیوار زیاد باشد در موقع ریسمانی کردن کار عملا از حالت افقی و ترازو شکل خارج شده و به اصطلاح شکم می دهد . در این مواقع لازم است که طول ریسمان را در یک یا چند خارج شده و اصطلاح شکم می دهد در این مواقع لازم است که طول ریسمان را در یک یا چند جا با بستن آن در سطح تراز دلخواه کوتاه کرد . این عمل که معمولا از طریق قرار دادن آجر دادن آجرروی ریسمان و تراز کردن صورت می گیرد وابند کردن ریسمان نامند.

زنجاب کردن آجر :

اتصال آجرها بیکدیگر در دیوارهای آجری به وسیله ملات صورت می گیرد در انواع ملاتها آب و رطوبت نقش مهمی در گرفتن و سخت شدن آنها  را دارد و لذا در صورتیکه قبل از گرفتن و سخت شدن آنها دارد لذا در صورتیکه قبل از گرفتن و سخت شدن ملات آب گرفته شوند از سختی آن کاسته شده و به اصطلاح ملات می سوزد . آجر خشک باعث جذب رطوبت ملات به خود شده و عملا از گرفتن و سخت شدن آن به نحوء مطلوب جلوگیری می کند به همین علت آجرها را قبل از پرکردن آجر قبل از آب را اصطلاحا زنجاب کردن آجر می نامند .

عمل زنجاب کردن آجر از طریق پاشیدن آب کافی روی آجرها قبل از قرار دادن آنها روی کار و یا فروبردن آنها در آب صورت می گیرد ممکن است لازم باشد که حتی پس از ساختن دیوار روی آنرا یک یا چندین دفعه در روز آب پاشی کرد .

بند افقی و بند قائم :

درزهای افقی بین ردیف عای مختلف آجرکاری را بند افقی و درز قائم بین دو آجر را بند قائم نامند .بندهای افقی و یا قائم آجرکاری را هرزه ملات نیز می گویند .

لغاز:

پیش امدگی قسمتی از دیوار در عرض آنرا لغاز می نامند . لغازها معمولا در محل نصب درها و یا پنجره ها بکار می برند و برای ساختن لغاز سعی می شود که آجرهای راسته را قدری جلوتر قرار دخند بنحوی که اتصال آنها با قسمت اصلی دیوار های آجری را نشان می دهند .

دیوارها با آجر توپر:

موضوع اندازه آجر در ساختن دیوار تاثیر زیادی دارد آجرهای توپر که در انواع مختلف فشاری سفالی و یا ماسه آهکی وجود دارد در ابعاد و اندازه های مختلف می سازند . چون برای اتصال آجرها بهم در ساختن دیوار ملات بکار برده می شود . و مقاومت ملات معمولا از مقاومت آجر کمتر است بنظر می رسد که هر چه ابعاد آجر بزرگتر باشد بهتر است ولی باید توجه نمود که اگر اندازه آجر از حد معینی بزرگتر باشد علاوه بر اینکه ساختن بارگیری و تخلیه آن گرانتر تمام شده و از نظر اقتصادی بصرفه نیست بکار بردن ان نیز دشوار است ابعاد آجرها را باید اندازه ای انتخاب کرد که از هر نظر منطقی و مقرن به صرفه است .

اصل مهمی که در اندازه آجر باید رعایت کرد آن است که طول آن دو برابر عرض آن به اضافه یک سانتی متر باشد .تجربه نشان داده شده است که مناسب ترین ضخامت دیوارها ی آجری در مناطق با آب وهوای معتدل که بتواند از انتقال حرارت به اندازه مناسبی جلوگیری کند در حدود 35 سانتی متر است .اگر این اندازه برابر ضخامت یک دیوار و نیم آجره باشد اندازه های آجر مناسب این ضخامت برابر5.5 ×23 سانتی متر است . از جمله مناسب ترین اندازه ایکه برای آجرهای معمولی توپر می توان انتخاب کرد مطابق استاندارد از کشور آلمان و برابر 6.5×12×25سانتی متر است . ضخامت دیوار یک ونیم آجری با اندازه مذکور برابر 38 سانتی متر می شود .ملاتهائیکه برای ساخت دیوارهای آجری مصرف می شوند عبارتند از ملات  گل آهک ؛ ملات ماسه آهک ؛ ملات با تار دو ملات ماسه سیمان ، ملاتها معمولاٌ برحسب میزان مقدار ماده چسبنده بکار برده شده در مکعب ماده پرکننده خود مشخص نامیده می شوند .مثلاٌ ملات ماسه سیمان 250 کیلوگرم یعنی ملاتی که 250 گرم سیمان در یک متر مکعب آن مصرف شده باشد.

ملات گل آهک که مخلوطی است از خاک سرندی و مقدار معینی پودر با خمیر آهک و مقدار لازم آب از مناسبترین انواع ملاتها برای ساختن دیوار بوده و برای دیوارهای موقت و یا ساختمانهای کوچک و کم اهمیت بکار می برند.

ملات ماسه آهک از اختلاط ماسه شسته و پودر یا خمیر آهک ومقدارلازم آب نا مناسبترین انواع ملاتها برای ساختن دیوارها بوده و برای دیوارهای موقت و یا ساختمانهای کوچک و کم اهمیت بکار می برند.

ملات ماسه آهک از اختلاط ماسه شسته ؛ پودر یا خمیر آهک ( بین 150 تا 250 کیلوگرم آهک در متر مکعب ماسه ) با مقدار لازم آب ساخته می شود .این ملات از ملات گل آهک مناسب تر بوده و در صورتیکه در ساخت آن دقت شود برای کارهای کوچک نسبتا مناسب است .

ملات با تارد ، که اصطلاحا آن را ملات حرارت دیده نیز می نامند . مخلوطی است از ماسه آهک و سیمان به مقدار لازم آب ، مقدار اهک این ملات 150 تا 200 کیلوگرم پودر یا خمیر آهک شکفته و و مقدار سیمان ان 100 تا 150 کیلوگرم در یک متر مکعب ماسه است . ملات با تارد ملات نبتا مناسبی برای ساختن دیوارهای آجری با ضخامت بیش از یک آجر مصرف می شود.

ملات ماسه سیمان از اختلاط ماسه و سیمان بین (200 تا 350 کیلوگرم سیمان در یک متر مکعب ماسه ) و مقدار لازم آب تهیه می شود . در صورتیکه ماسه مصرفی تمیز و(ماسه  شسته ) و از نظر دانه بندی مناسب باشد بهترین نوع ملات برای ساختن دیوارهای آجری است.

در ساختن دیوارهای آجری باید نکات زیر رعایت شود :

آجرها را باید قبل از بکار بردن زنجاب کرد .

بندهای آجر در هر ردیف باید در اطراف طول و اطراف دیوار کاملا افقی باشند.

درزهای عمودی نباید در نما و یا در داخل هر ردیف متوالی در امتداد هم باشند .

فاصله درزهای قائم دو ردیف متوالی باید به اندازه ₂/1و یا حداقل ₄/1د طول یک آجر از هم فاصله داشته باشند  .

در گوشه ها باید آجر راسته هر ردیف با آجر کله همان ردیف در جبهه دیگر یکی باشد .یک ردیف آجر را اصطلاحا یک رج می گویند .

در ساختمان دیوار حتی المقدور باید آجر درست مصرف شود و از آجرهای شکسته اجتناب نمود .مصرف آجرهای شکسته و کوچک باعث مصرف زیاد تر ملات شده و از مقاومت دیوار می کاهد .لذا در طرح دیوارهای آجری باید اتصالاتی در نظر گرفته شود که حتی المقدور از آجر درست استفاده شود زیرا در صورتیکه علت اتصالات در نظر گرفته شده مجبور شده باشیم آجرهای کسته مصرف کنیم علاوه بر کاستن مقاومت دیوار باعث اتلاف و قت و هزینه اضافی شده ایم.

ضخامت دیوارهای آجری :

با توجه به اینکه اندازه های معمولی اجر که در ایران ساخته و مصرف می شود در حدود 5×10.5×21 سانتی متر است اندازه های اسمی ضخامت دیوارهای معمول در ایران به ترتیب 5 سانتی یا تیغه 10 سانتی ( دیوار نیمه ) 35 سانتی ( دیواریک و نیمه آجر‌) 45 سانتی ( دیوار دو آجره ) و غیره است. به دیوارهای تیغه و نیمه به ترتیب دیوار 6 سانتی و 11 سانتی نیز اطلاق می شود .

 اتصالات در دیوارهای آجری:

نقش اتصالات در دیوارهای آجری حائز اهمیت است . اتصالات را باید طوری انتخاب کنیم و در نظر گرفت که رعایت نکاتی که قبلا گفته میسر است .در زیر چند نوع از اتصالات رایج دیوارهای آجری شرح داده شده است :

اتصال راسته :

ساده ترین اتصال در دیوارهای آجری اتصال راسته است . این اتصال که برای ساختن دیوارهای تیغه یا نیمه بکار برده می شود .

اتصال کله :

این اتصال که در دیوارهای کی آجره بکار برده می شود طوری است که همه آجرها بصورت کله چیده می شوند .

نکته ای در اتصالات راسته و کله باید در نظر دانست آن است که برای اجتناب از رویهم قرار گرفتن بندهای عمودی در یکی از دو ردیف متوالی در ابتدای دیوار با اتصال راسته یک آجر کله و در آجر در ابتدای یکی دو ردیف متوالی با اتصال کله سه آجر سه قد (₄/3) بکار برد . اگر در اتصال کله بجای آجر سه قد آجر (₄/1) مصرف شود باعث عدم گیر داری کامل و ضعف دیوار خواهد شد .

اتصال کله راسته :

در این اتصال آجرها در هر ردیف متوالیا بصورا کله و راسته قرار می گیرند . این اصال معمول و مناسب  برای ساختن دیوارهای یک و نیم آجره و بالاتر است .اتصال یک ردیف کله و یک ردیف راسته :

همانطور که از اسم این اتصال بر می اید .آجرها در هر رج بصورت کله و یا راسته به کار برده می شود .ردیف های کله و راسته بصورت یکی در میان تکرار می شوند در ردیف های راسته آجر اول باید سه قد انتخاب شود .

اتصال خاجی :

اتصال خاجی که درزهای عمودی هرزه ملاتها بعد از هر سه ردیف در امتداد هم قرار می گشرند از بهترین انواع اتصالات در آجر کاریست .

اتصال هلندی:

در این اتصال در ردیف اول یک کله و یک راسته است که تکرار شده و در ردیف بعد اول یک سه قد و سپس آجرها بصورت کله کار می شوند .

با توجه که د رمیان اتصالات فوق اتصال خاجی مناسب تر است .

دیوار با آجور مجوف :

آجرهای مجوف یا تو خالی سفالی را باید بشکل و اندازه های مختلف می سازند . این آجرها از خاک رس نسبتا مرغوب در کارخانه های آجر پزی نیمه اتوماتیک تولید می شود ، برای ساختن دیوارهای سبک تقسیم فضاها یا جلوگیری از نفوذ عوامل جوی نداشته و بارب جزء وزن خود را تحمل نمی کنند . مصرف می شوند .مصرف آجرهای مجوف در ساختمانها یکه اسکلت آنه بصورت سازه های بتن آرمه و یا فلزی فلزی است و دیوارها باید حتی المقدور سبک باشد بیشتر است.

از مزایای دیوارهائی که با آجرهای مجوف ساخته می شود مقاومت خوب آنه نسبت به آجرهای تو پر در مقابل صوت و حرارت است . به علاوه به علت سبکی و بزرگی نسبی آنها نسبت به آجرهای تو پر معمولی ،استفاده از انها سهل تر و سرعت پیشرفت کار با آنها بیشتر است .

از جمله معایب آجورهای مجوف شکنندگی نسبتا زیاد آنهاست ، بهمین علت در تعیین محلهای عبور لوله برق ، کلید های پریز ، لوله های آب و فاظلاب و سایر تاسیسات باید دقت شده اند حتی المقدور جلوگیری و میزان آنرا به حداقل رساند. استفاده از رولپلاک و پیچ و میخ برای نصب وسائلی نظیز قفسه های آشپزخانه ، تابلو و یا میل پرده در دیوارها نیز به علت شکنندگی زیاد آجر گاهی با اشکالاتی روبه رو می شود . نصب پنجرها و چارچوب ها و درها در این مواقع بهتر است در محل نصب پنجره و چهارچوب درها در این دیوارها بدون پیش بینی های لازم نیز دسوار و بخوبی و با استحکام کافی صورت نمی گیرد . در این مواقع بهتر است در محل نصب چهار چوب یا پنجره بجای آجرهای مجوف از آجرهای توپر استفاده کرد .